Domeniek Ruyters:
Tussenbeelden
Het is de tijd van de Wunderkammers. Momenteel zijn er meerdere tentoonstellingen die een grote variëteit aan kunst en andere cultuurgoederen bijeenbrengen. Zoals de tentoonstelling Tussenbeelden, die is samengesteld door Paul van der Eerden voor Schunck.
Het is een tentoonstelling die bijna geen tentoonstelling lijkt te willen zijn, eerder een reeks displays - misschien is het beter te spreken van altaren - keurig rij aan rij, op vaste afstand van elkaar, verdeeld over de ruimte. Er is kunst van diverse aard bijeengebracht door kunstenaar Paul van der Eerden.
'Tussenbeelden' noemt hij ze. In de teksten rondom de tentoonstelling wordt gesproken van 'bemiddelaars'. De kunst bemiddelt tussen gelovigen en de bovenwereld, in een tentoonstelling vol martelaars- en verlossingsthematiek.
Voor Van der Eerden is het een onderwerp van alle tijden, ook nu maar weinigen in de kunstwereld er belangstelling voor lijken te hebben. In een tekst in de catalogus noemt Wouter Welling spiritualiteit een groot taboe in de kunst van nu. Je zou ook kunnen zeggen in de hele maatschappij van tegenwoordig.
De aangeboden bemiddeling is niet enkel verticaal, tussen hemel en aarde, maar ook wereldwijd, door de combinatie van hedendaagse kunst uit het Westen, met Afrikaanse kunst en Boeddhabeelden, meerdere opvattingen van kunst, van culturen, van talen. Er wordt gesuggereerd dat al deze werken, hoe verschillend ook, veel met elkaar gemeen hebben. Met name op het vlak van de meer suggestieve, hemelse aspiraties. Van der Eerden spreekt van Andachtsbilder. De dood ligt overal op de loer.
Waarmee het geheel ineens iets van een begraafplaats krijgt - een tentoonstelling met rij aan rij grafmonumentjes. Met daarop de vraag wie of wat hier mogelijk ten grave gedragen wordt.
Bij sommige ensembles is de verwantschap tussen de getoonde werken niet lastig om vast te stellen. Van der Eerden blijkt speels in zijn combinatiedrift, eerder dan ernstig of dogmatisch. Er is veel subtiel beeldrijm, soms in de vorm van de voorstellingen (veel gezichten), soms een combinatie van blikken, een verlichte glimlach. Vaker wordt een meer inhoudelijke connectie gesuggereerd, bijvoorbeeld bij een katholiek aandoende iconografie van lijden en dood.
Zoals te verwachten in een vanuit katholieke iconografie bedachte tentoonstelling is Christus aan het kruis een terugkerend motief. Maar even vaak duikt Boeddha op. En ik zie ook veel zonnen, bedoeld of onbedoeld, bij Jan Schoonhoven, een Nigeriaanse schaal, en een monumentaal schilderij van Rob van Koningsbruggen.
Wonderlijk is bepaalde meer exotische kunst, zoals zeer bijzondere grijnzende doodshoofdsculpturen uit Nepal, afkomstig uit de collectie van Hans Warren en Mario Molengraaf. Er is daarnaast veel Afrikaanse kunst. Erg veel. In het tentoonstellingsboekje wordt uitgelegd wat hun functie was, maar het blijft voor mij een andere wereld. Voor Van der Eerden telt vooral de licht mystieke sfeer die ze uitdragen, die hij ook veelvuldig in zijn eigen werk laat terugkeren.
Tussenbeelden is een persoonlijke tentoonstelling, die steunt op de connecties van de kunstenaar, zijn voorkeuren, en zijn kijk op kunst die bij alle verscheidenheid opvallend coherent is. Het geheel ademt de sfeer van een privécollectie, ook omdat het werk nadrukkelijk aan de kleine kant is. We zijn als toeschouwer op bezoek, ik voel me uitverkoren kennis te mogen nemen van een persoonlijk universum. Als je alles wilt begrijpen, heb je het niet goed begrepen. Het is een tentoonstelling die zich graag in raadselen hult.
Tussenbeelden staat niet op zichzelf. De tentoonstelling past in een hele reeks van Wunderkammer-tentoonstellingen, met voorop de Biënnale van Venetië van vorig jaar, samengesteld door Massimiliano Gioni. In De Appel heeft Brian Dillon momenteel een eigen Wunderkammer gerealiseerd, en Dinie Besems toont in het Stedelijk Museum van Den Bosch eigenzinnige combinaties van voorwerpen uit diverse culturen.
In al deze tentoonstellingen worden traditionele categorieën in de kunst opgeheven, kunst van amateurs en professionals op gelijke hoogte gebracht, zonder breedsprakige theorieën en verklaringen. Er schuilt zelfs een nadrukkelijke irrationele component in, alsof het wezen van kunst toch niet goed te begrijpen is.
Waarmee ze beantwoorden aan een diepe behoefte in de kunstwereld zich te onderscheiden van gangbare informatie. Kunst wil heel graag inspireren, meer dan beleren, en zinspeelt nadrukkelijk op eigen kennisniveaus die reiken tot ver buiten het alsmaar uitbreidende informatieve veld.
Brian Dillon liet in het zomernummer van Metropolis M Nr 4-2014 optekenen dat het inrichten van een Wunderkammer niettemin geen sinecure is, en veel precisie vereist om niet een betekenisloze vergaarbak van rommel te worden.
Ik denk dat Van der Eerden met zijn specifieke christelijke invalshoek dat probleem handig heeft omzeild. De presentatie is enorm rijk en overtuigt zelfs de ongelovigen.
Domeniek Ruyters in:
Metropolism.com/reviews/tussenbeelden 25-08-2014
© Domeniek Ruyters
